Interview met Switchrs

Ik ben Jan Leyssens van Switchrs - een strategisch innovatiebureau. Wij bouwen nieuwe businessmodellen en begeleiden bedrijven in hun omslag van lineaire naar circulaire modellen. We doen dat voor heel diverse bedrijven: van filantropie over voedselinnovatie tot de mode-industrie. Mogelijke kapstokken zijn: sociale inclusie, biodiversiteit en alles daar rond en tussen.

Omdat ik veel bureauwerk heb, zit ik hier vaker dan de meesten. Willens nillens word je dan degene die ervoor zorgt dat de tassen en de borden in het afwasmachine terechtkomen en de planten water krijgen. Ook de sleutels van de brievenbus heb ik!

Een stukje draait rond positionering: wij werken rond dezelfde thematiek waar ook Impact Factory op gestoeld is. Kunnen zeggen dat we hier zitten met ons kantoor en mee deel uitmaken van deze plek, straalt positief af op ons bedrijf. Hopelijk straalt wat wij doen, ook positief af op de plek!

Daarnaast geloof ik ook heel erg in de kracht van toevallige ontmoetingen en gesprekken aan de koffiemachine. De afgelopen maanden zaten we bijvoorbeeld dicht bij de mensen van Miss Miyagi. Door te horen waar zij mee bezig zijn, zie ik patronen in vastgoed- en projectontwikkeling. Wanneer je dan mensen uit heel verschillende sectoren tegenkomt en overlap begint te zien, wordt het echt interessant

Toen ik afstudeerde, ben ik direct rond duurzaamheid beginnen werken. Ik ben even consultant rond hernieuwbare energie geweest en kwam daarna in de passiefbouwsector terecht. Ik ben ingenieur-ontwerper van opleiding maar merkte al snel dat ik beter ben in doorgronden van het proces dat schuilgaat achter vormgeven, dan in het vormgeven zelf. Je kan producten vormgeven, maar je kan ook de context vormgeven waarin die producten tot stand komen - en net daar zit voor mij de grootste win. Als je een bedrijf duurzaam, creatief en innovatief kan vormgeven, zullen de producten die dat bedrijf creëert hoogstwaarschijnlijk ook duurzaam, creatief en innovatief zijn. Dat inzicht, was voor mij persoonlijk een echte doorbraak.

In 2012 rolde ik bij Plan C binnen - even nadat de Ellen MacArthur Foundation Foundation opgestart werd en de bal er echt aan het rollen ging. Op het juiste moment op de juiste plaats zijn, heet dat dan. Waar iedereen toen bezig was met theoretisch onderzoek naar transitiemanagement, waren wij toen in België een van de weinigen die daar écht, ontwerpmatig, dingen rond deden. Zo werkte ik bijvoorbeeld twee jaar intensief op het project iMade waarbij we onderzochten hoe nieuwe productietechnieken, ontwerpprincipes en business modellen samen de circulaire economie en lokale productie konden versnellen. Op die manier kwamen we heel organisch in contact met grote spelers in en buiten België. Onze projecten krijgen wijdverspreide erkenning. Zo wonnen we in 2016 in Davos met het Vlaams Materialenprogramma de allereerste Circular Economy Award. Op die manier toonde Vlaanderen zich op het wereldtoneel als speerpunt in de omslag richting circulaire economie.

Plan C, initieel een vzw, vervelde nadien in Vlaanderen Circulair; een overheidsorgaan. Onze taak bestond erin om dingen in gang te trekken, maar niet door ze dan ook vervolgens zelf te gaan doen - dat zou immers marktverstorend werken. Maar omdat mijn vingers jeukten om vooral wel zélf aan de slag te gaan, ben ik een eigen ontwerpbureau gestart. Ik gaf mezelf een jaar de tijd om uit te zoeken wat ik kan, wat ik niet kan maar ook wat me energie geeft. In 2018 trok ik een jaar naar het buitenland met vrouw en kinderen, tijdens dat jaar heb ik samen met Manu (Vollens) Switchrs opgericht. 

Manu en ik komen allebei uit een andere sector. Dat zorgt er ook voor dat we elk ons eigen netwerk hadden om op terug te vallen. Maar we konden vooral boeiende nieuwe connecties leggen tussen de wereld van business model design en duurzaamheid. Waar duurzaamheid vaak een traag proces is van theoretiseren, debatteren, discussiëren, rondetafelgesprekken - het betere lobbywerk eigenlijk - gaat business model design heel snel, heel rechtdoor. Er lag een gat tussen die twee werelden. Door duurzaamheid (in de breedste zin van het woord) op een niet-theoretische manier te brengen maar vanuit een verhaal van ondernemerschap en kansen, denk ik dat we geslaagd zijn om dat gat voor een stuk mee te dichten.

In een vroege fase van dit project - Impact Factory dus - werden we gevraagd door OVAM om mee na te denken over mogelijke businessmodellen die hier ontwikkeld zouden kunnen worden. Welke type programma of invulling kunnen we hier realiseren? Wat kunnen we van de rest van de wereld leren? En hoe zorgen we ervoor dat het project ook rendabel kan zijn zodat het geen filantropisch project wordt? Het was een voorrecht om mee aan de wieg te mogen staan. 

Een ander verhaal dat we mochten begeleiden, was de reconversie van het gecontesteerde shoppingcenter Uplace naar Broeklin: een fluïde invulling waar lokaal produceren, lokaal consumeren en beleving elkaar ontmoeten. Best spannend om iets te maken wat nog niet bestaat en vooral ook om het te benoemen. Want wat is het dan? Een winkel? Een bedrijventerrein? Een kantoorgebouw? Ik ben grote fan van het project zoals het nu is, al is het nog steeds afwachten of het er al dan niet doorgeraakt.

Ook hier in Mechelen mochten we aan mooie projecten meewerken als Sluit de Cirkel. Het is veelzeggend dat de stad Mechelen haar beleidskeuzes ook stevig omkadert met dit soort initiatieven. Inzetten op circulaire economie lukt enkel wanneer je je lokale ondernemers daarin begeleidt. Op die manier creëer je samenhang, een grotere slagkracht en zal je sneller het kantelpunt bereiken om de transitie effectief waar te maken.

We lanceerden onlangs met weareimpactcollective een nieuw bedrijf waarbij we een heleboel mensen verzamelen die allemaal rond duurzaamheid werken. Elk van hen is daarbij een soort eenmansleger met een heel specifieke expertise. Onze bedoeling is om die verschillende eenmanslegers bij elkaar te brengen en naar de buitenwereld toe te presenteren als een totaaloplossing - zonder dat ze daarbij hun eigenheid verliezen. 

Bedrijven, overheden en organisaties tout court zijn meestal op zoek naar one stop shops waar je alles kan vinden om hun probleemstelling te beantwoorden. Het risico is dat je dan heel snel verzandt in generische consultancy die geen échte verandering teweegbrengt. Het is een boeiende uitdaging om ons aanbod naar de buitenwereld toe op zo’n manier te brengen dat het niet voelt als 20 verschillende aanbiedingen die aan elkaar gestikt zijn, maar tegelijk iedereens eigenheid te bewaren.

Ik maak me sterk dat dit één van de eerste volledig uitgebouwde circulaire hubs van België zal worden. Intussen zijn er veel plekken die plannen maken om hierop inzetten maar die staan nog niet zo ver. Een plan maken, is gemakkelijk. Een plan uitvoeren, dat is ploeteren. Ik denk dat dit een heel inspirerende plek zal worden.

Wat betreft circulaire economie ben ik zeker: de wereldwijde economie zal een transitie maken richting circulaire economie. Wanneer is die shift compleet? Da’s onzeker. Wie gaat er als winnaar uit de bus komen? Dat durf ik niet zeggen. Zeker is wel dat een heleboel spelers nu bezig zijn met broodnodig breek- en testwerk. Die voorhoede zorgt ervoor dat er nu fundamenten komen te liggen waar we later op kunnen verder bouwen. Zodat we binnen 20 jaar, wanneer het écht moet en pijn doet, niet moeten testen wat er al dan niet werkt - dat zijn we immers nu aan het doen.

Ik ben er ook stellig van overtuigd dat de échte innovatie gebeurt op middelgrote schaal - zowel bij het beleid als bij bedrijven. De grootste innovatie zal niet komen van start-ups of kleine dorpjes, maar evenmin van corporate gigabedrijven of een kolos als de Europese Unie. Middelgrote steden en dito bedrijven, daar zit de kracht om transitie te laten zien en in gang te trekken. En op het moment dàt het dan gebeurt, zullen de grote instituten wel overpakken - daar moet je wel op voorbereid zijn. België en Nederland zijn wat dat betreft ook twee goede voorbeelden. Veel van de regelgeving die op Europees niveau wordt uitgebouwd, is gebaseerd op bestekken, experimenten en projecten uit onze regio.

Tot slot: we gaan allemaal een andere rol moeten aannemen. Een overheid wordt een projectpartner, niet langer een politieagent - net zoals hier in de publiek-private samenwerking rond Impact Factory. Regelgeving zal dan ook aangepast moeten worden. Want de essentie van een transitie is immers om marktverstorend te zijn. We willen bepaalde dingen bewust afbouwen, kapotmaken en stoppen om ruimte te geven aan andere dingen om te groeien. Dat is marktverstorend werken in de meest zuivere vorm. En dat is de bedoeling.